Telsiz frekanslarında, Enterferans ve karıştırmalara sebep olan işaretlerin kaynağını bulmak oldukça zordur.
Klasik tespit yöntemi olan; Sinyal şiddetine göre yön tayini, kaynağın yakınına gidildikçe artan alan şiddeti nedeniyle zorlaşır.
Birçok yabancı ülkede ödüllü yarışmalarla, Tilki avı türü saklanmış vericilerin yerlerinin bulunması, bu amaca yönelik,
tecrübe arttırıcı çalışmalardır.
Türkiyede ilk tilki avı yarışması 1972 yılında yapılmıştır.
QST MAY 1993 DF finder
R. A. Leskovec K8DTS tarafından – QST Magazine dergisinin Mayıs 1993 sayısında yayınlanan, DF yön bulma devresi; FM modunda veya devamlı taşıyıcı ( C.W. Carrier Wave – A.M. Amplitüd Modulation )yayını yapan Radyo işaretlerinin kaynaklarını bulabilmek için tasarlanmıştır.
45 MHz – 450 MHz aralığındaki RF Sinyallerininin yön tesbitinde kullanılabilir.
Faz farkından doğan girişim(Beat) işaretinin ses frekansı seviyesinde duyulması esas alınmıştır.
Buna örnek verilirse: iki FM veya CW devamlı taşıyıcılı yayın yapan verici, aynı frekansta olsalar dahi frekans kalibrasyonlarındaki çok düşük fark, diğer dinleyen istasyonların alıcılarında; Ses TON işareti üreterek birbirlerine girişim yaparlar. Eğer tam frekansta iseler girişim ses tonu üreyemez.
Bu yöntemden yola çıkılarak; devamlı gönderme yapan tek bir istasyonu, iki ayrı aynı özellikte, uygun dalga boyu aralığında antenle dinleme yaparak yönü bulabiliriz.
Dinleme yapacağımız Frekansa uygun, çeyrek veya yarımdalga boyunda iki anteni yarımdalga boyu mesafede bir PVC boru üstüne monte edip, eşit boyda iki COAX kablo ile birleştirip tek kablo ile dinleme yaptığımız alıcının anten girişine bağlarız.
Bu şekilde hazırlanmış iki çubuklu Antenle bir vericiden çıkan işaretleri dinlediğimizde; Antenler vericiye aynı mesafede durduğu takdirde vericiden gelen sinyaller aynı anda her iki antene ulaşacağından gecikme olmaz. Eğer antenlerden biri vericiye doğru daha yakın tarafa döndürülürse, arkada kalan antenle öndeki antene ulaşan radyo işaretleri, öndekine önce arkadakine ise daha geç gelecek ve zaman farkı olacaktır.
Aynı fazlı olmasına rağmen zaman gecikmeli gelen işaretlerin radyo sinyalleri aynı frekansta iki ayrı istasyon gibi algılanarak aralarındaki faz gecikmesi sebebiyle ton sesi üreyecektir. İki anten 180 derece birbirinden farklı tarafta olduğunda
(Biri arkada biri önde) yüksek TON , antenler kaynağa doğru paralel bakacak şekilde döndürüldüğünde TON azalıp tam paralel baktığında kaybolacaktır.Bu Ton sesi frekansı antelerin bakış açılarına göre azalıp çoğalacaktır.
Bu yöntem eşit mesafede iki çubuk antenle, koax ve RX alıcı ile kurulup kullanılabilir.
Ancak bu sistemde algılanan ton değişimi şeklinde uyarıcı sinyal ile alınır.
Bahse konu elektronik devre ile yapılığı takdirde, tasarlanmış olan devre gelen sinyalle tetiklenip sabit ton üretir, dinleme yapan kişiye daha anlaşılır sinyal ile yön tayini yapmasını sağlar.
Devremiz: Bir adet CD4047B MOS Entegre kullanılmıştır.
Amaç: Osilatör simetrik kare dalga veren Flip Flop devresini oluşturmaktır.
Akım gücü 1.7 mA olduğundan devreyi besleyen 9 V luk pil uzun süre kullanılabilir. Hatta devre açık göstersin diye takılacak olan LED 3 – 5 mA çekeceğinden, pili daha erken bitirebilir.
Entegre C1 ve R1 tarafından üretilen osilatör işaretini, Flip Flop devresi ile bölerek, 0 ve 9 V tümleşik kare dalga olara 10 ve 11 nolu ayaklardan dışarıya verir.
C1 ve R1 kulakta duyulacak TON sesinin frekansını belirler. Devre 1kHz Ton sesine göre uyarlanmıştır.
10 nolu ayakta çıkış yüksek olduğunda 11 de düşüktür. Bataryadan gelen akım R6 üzerinden geçerek, D2 diyodunu R5 ve R3 ile Bias verir ve D2 yi iletime geçirir. D2 , 2 nolu anten delen RF işaretini C5 üzerinde RX e ulaştırırır. D1 bu esnada tamamen tıkalıdır ve
1 nolu antenden gelen sinyali üzerinden geçirmez ve aynı şekilde 10 nolu ayakta kare dalga düşük duruma geçince, 11 nolu ayak yüksek hale gelir ve R6 üzerinden gelen akım, D1 diyodunu R2 ve R4 dirençlerinden gelen ters Bias nedeniyle iletime geçirir.
D1 iletken olunca 1 nolu antenden gelen RF işareti, C5 üzerinden alıcıya ulaşır.
Bu anten sviç sistemi C3 , C4 ve R2, R3 ile alçak geçiren filtre sayesinde, TON farkının daha temiz duyulabilmesine yardımcı olmaktadır. İletimde olan diyot, RF işaretini iletimde olduğu süre kadar geçirir ve ses frekans işaretinin alıcıda belirginleşmesini sağlar.
Devre şemada görüldüğü gibi monte edilir.
On Off svici üç konumlu olacak şekilde (Sntby-Off-DF) seçilecektir.
Stndby konumunda pilden voltaj entegreye gitmediğinden 10 ve 11 nolu ayaklar düşük durum olacaklarından R6 üzerinden gelen voltaj, D1 ve D2 yi aynı anda iletime geçirerek her iki antenden gelen Rf işaretini aynı anda alıcıya ulaştırarak, düz dinleme yapma imkanı verir. Off durumunda tamamen kapalıdır.
DF konumunda ise devre çalışır, yön bulmaya hazır haldedir. Sisteme Bağlanacak antenler ise teleskopik ayarlanabilir, 50 cm den kısa olmayan anten olması tavsiye edilir. Bu antenler, eğer iki metre bandında çalışacak ise; bir metrelik PVC plastik sert su borusu üzerine ikişerli açık dipol olarak takılacaktır.
Alacağınız 4 çubuk anteni, ikişerli açık dipol gibi borunun her iki ucuna birbirine deymeyecek şekilde tutturacaksınız. Her iki çubuk kolu birbirinden 1 cm aralıklı olacaktır. Yine aynı noktalara Koax kabloları lehimliyerek, yaptığınız elektronik devredeki C6 ve C7 kondansatörlerine bağlayacaksınız. C6 ve C7 ye paralel kablolar şekildeki gibi kısa devre veya kuplaj kondansatörleriyle kullanılabilir. Kondansatörlü olması tavsiyedir.
Elektronik devreye kadar olan Koax kabloların boyu birbirine eşit olacaktır.
C5 den alıcıya giden kablonun boyu istenen uzunlukta olabilir. Devrenizin tamamen hazırlanıp,
9 voltluk pile bağlandığını ve çalıştığını varsayarak, nasıl yön bulacağımızı anlayalım.
Yönünü bildiğimiz bir işaret kaynağını veya bilinen Role sinyalini işaret kaynağı olarak kabul edip, yaptığımız DF Anten sitemini açık bir ortamda çalıştırıyoruz. Çok yakınımızda metal ve duvar olmamasına dikkat edelim. İlk önce STNBY pozisyonunda gelen işareti duyacağız, DF pozisyonunda ise antenlerin paralel ve tam aksi yönde olacak şekilde tutarak, gelen taşıyıcının üzerinde Ton sesine benzer bir ton sinyali elde etmeye çalışırız. Eğer Antenler işaret kaynağına tam paralel ise taşıyıcı işaretin dışında hiç birşey duyulmaz Ancak; Antenlerden biri işaretin geldiği tarafa yakınlaşırsa, FM işareti ile birlikte faz farkından doğan TON sesi duyulur. İki anten sinyalin geldiği yönle aynı doğrultuda olduğu an en yüksek seviyeye ulaşır. Yine tam paralel olduğunda duyulan TON kaybolur ve bu çok dar açılı şekilde tesbit edilir. Tonun kaybolduğu veya sustuğu açı çok keskin olduğundan, yön tayini her iki şekilde de tesbit edilebilir, ancak en iyi tesbit yine de TON sinyalinin kaybolduğu her iki antenin tam paralel olduğu andır.
Bu sistemin kötü yanı, gelen sinyalin her iki taraftan gelebileceğini dikkate alarak tesbit yapmak gerekir.
Bu hatanın düzeltilmesi için, arkada kalan örneğin 2 nolu anten arkada kalan anten ise, bu antenden gelen koax kablonun C7 ile birleştiği noktaya gecikme hattı denilen, 50 OHM koax kablodan yapılan 110cm lik fazladan kablo bağlanmaktadır. Bu koax kablo bir başka sviç ile devreye sokularak işaretin geldiği esas yönün bulunmasından sonra devre dışı bırakılır.
Çünki: Kablo devrede iken ön ve arka arasında çok dar açılı olmasa da, esas yön tam olarak anlaşılır ve sonra kapatılır.
Kablo devreden çıktıktan sonra; İş DF nin dar açılı çalışması ile elde edilecek bilgiler doğrultusunda kaynağa doğru, devamlı sıfır noktasını Pusula gibi izleyerek gitmek gerekir.
Bu devre faz farkından faydalanarak çalıştığından, vericinin dibine kadar gitseniz bile, yön tayini devam edecektir.
Çünki alan şiddeti ile ilgisi yoktur.
Bu devreyi yapıp, bir çok sinyalin yönünü tayin ettim.
Tilki avı ve Role mandallayanların tesbitinde lazım olacağını düşünerek yayınlıyorum.
Bu yazının ARRL QST dergisinden yayımlanmasının ardından, devrenin plaketini ve parçalarını veya montajlanmış hazır cihazı satan WEB sayfası da internette mevcuttur :
PCB – Parts – Tested Circuit Link: Linkte şemanın son hali, Montaj ve parça listesi bulunuyor.
https://www.handi-finder.com/
Yazı farklı WEB sayfalarında konu edilerek popüler bir devre olmuştur.
Devrenin ilk yayınlandığı QST May 1993 sayısındaki PDF dosyası
Linktedir.https://www.ve5nn.ca/images/FoxHunt/handi-finder.pdf
Benzer yöntemle çalışan farklı bir DF devresi:
https://harc.org.za/projects/DF_Unit_for_foxhunting.pdf
Bu yazıya devrenin, gecikme faz kablolu şeması da eklenecektir.
Kullanılacak 50 Ohm RG58 Kablo çift Blendajlı olabilir.
! Bu devreyi sadece FM Alıcı cihazlara bağlayarak kullanabilirsiniz.
TRX Alıcı verici cihazlara bağladığınız takdirde, mandala basarak gönderme yapmamak için tedbir alın. Cihazınızın verici moduna geçmesini önleyin , aksi takdirde ; Bu devre ve Alıcı verici cihazınızda çıkış katı zarar görür !!!
DF: Direction Finding , Yön bulma.
Tilki avı: Arazide gizlenmiş düşük çıkış güçlü vericilerin yerlerini bulma.
TRX: Alıcı Verici cihaz.
ARRL QST: Amerikada yayınlanan Amatör radyoculuk dergisi.
Kadri Mehmet Başak
TA1D